Tim za socijalno uključivanje i smanjenje siromaštva

Tim za socijalno uključivanje i smanjenje siromaštva Vlade Republike Srbije objavio je analizu „Položaj osetljivih grupa u procesu pristupanja Republike Srbije Evropskoj uniji – položaj LGBTI osoba“.

Publikacija je pripremljena u okviru inicijative za izradu analitičkog osvrta na položaj osetljivih grupa u kontekstu pristupanja EU koju je Tim pokrenuo sa sledećim ciljevima:

• da se poveća vidljivost izazova sa kojima se suočavaju ranjive društvene grupe u Republici Srbiji;
• da se informišu zainteresovane strane o trenutnim procesima u razvoju strateškog i zakonskog okvira u oblasti socijalnog uključivanja;
• da se podstakne dijalog i saradnja na ispunjavanju obaveza u procesu pristupanja Srbije EU u oblasti socijalnog uključivanja.

Serija informativno-analitičkih pregleda stanja o položaju ranjivih grupa u kontekstu ispunjavanja obaveza u procesu evropskih integracija namenjena je širokom krugu zainteresovanih strana: donosiocima odluka, državnoj administraciji i zaposlenima u jedinicama lokalne samouprave, razvojnim partnerima, organizacijama civilnog društva, akademskoj zajednici i novinarima/kama.

Pregled stanja obuhvata sledeće osetljive grupe: Romi i Romkinje, osobe sa invaliditetom, LGBTI, žene, deca, stariji, mladi, nacionalne manjine, migranti i tražioci azila, osobe koje žive sa HIV-om. Četvrta analiza u nizu tiče se položaja LGBTI osoba u procesu evropskih integracija.

Analiza „Položaj osetljivih grupa u procesu pristupanja Republike Srbije Evropskoj uniji – položaj LGBTI osoba“ svojim sadržajem pruža širok analitički osvrt na položaj LGBTI populacije sa aspekta ispunjavanja obaveza u procesu pristupanja Republike Srbije Evropskoj uniji (EU). Prvi deo istraživanja uvodi informacije o položaju LGBTI osoba iz aspekta ispunjavanja obaveza u procesu pristupanja Srbije EU time što ističe glavne nalaze Izveštaja Evropske komisije (EK) kao i istraživanja nevladine organizacije Labris i Agencije EU za osnovna prava (FRA). Drugi deo istraživanja tiče se socio-ekonomskog položaja LGBTI populacije u Srbiji kroz sagledavanje njihovog statusa u okviru tržišta rada, obrazovnog sistema i zdravlja i zdravstvene zaštite, te percepcije javnog mnjenja, pojave diskriminacije, incidence i prevalence nasilja prema pripadnicima LGBTI populacije. Sledeći segment opisuje dostupnost podataka o položaju LGBTI populacije u Srbiji kroz isticanje najvažnijih institucionalnih kapaciteta u ovom pogledu. Važan deo analize čini i zakonodavni okvir Republike Srbije, izvesne izmene i dopune suštinskih propisa i regulative koje se odnose na različite politike, a regulišu položaj LGBTI osoba. Naredni deo istraživanja predstavlja pregled stanja i obaveza u procesu pristupanja Evropskoj uniji, kako bi se zatim došlo do zaključaka i ključnih preporuka za unapređenje položaja LGBTI populacije u Srbiji.

Najvažniji nalazi kratke analize ističu da EK Izveštajem za Srbiju za 2021. godinu ukazuje na neophodnost dodatnih napora na doslednoj i efikasnoj primeni propisa naročito u oblasti sprečavanja govora mržnje. Takođe, nalazi istraživanja nevladine organizacije Labris konstatuju da 56% LGBTI ispitanika izražava strah zbog svoje sigurnosti, te iz tog razloga većina LGBTI osoba nastoji da sakrije svoj identitet. FRA rezultati istraživanja ukazuju na to da 53% LGBTI osoba u Srbiji izbegava da bude otvoreno oko svog identiteta članovima porodice, prijateljima i komšijama iz straha da će biti napadnuti, maltretirani ili da će im pretiti.

U pogledu socio-ekonomskog položaja LGBTI populacije u Srbiji istaknuto je daš, kada je reč o segmentu tržišta rada i istraživanju Poverenika za zaštitu ravnopravnosti, 71% anketiranih poslodavaca, 69% zaposlenih i 66% nezaposlenih veruje da se LGBTI osobe vređaju i ponižavaju na poslu. FRA istraživanje je pokazalo da se 16% LGBTI osoba osećalo diskriminisano u potrazi za poslom (39% trans osoba), dok je 24% ispitanika bilo izloženo diskriminaciji na poslu (49% trans ispitanika) u prethodnih 12 meseci.

Kada je reč o zdravstvenoj zaštiti prema istraživanju FRA, 36% LGBTI osoba u Srbiji svoje zdravlje je doživljavalo kao vrlo dobro, 42% kao dobro, 17% kao solidno, 4% kao loše i 1% kao vrlo loše. Dodatno, skoro polovina (41%) LGBTI osoba skriva svoj identitet u zdravstvenim ustanovama zbog straha od napada i pretnji.

Prema podacima Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja, izveštavanje u vezi sa nasiljem u školama se povećava: 820 slučajeva je prijavljeno u školskoj 2017/18, 890 u 2018/19, a 950 u 2019/20. Uprkos postojećoj zaštiti, LGBTI deca i omladina u Srbiji i dalje se suočavaju sa visokim nivoom diskriminacije i zlostavljanja.

U istraživanju javnog mnjenja koje je Poverenik za zaštitu ravnopravnosti sproveo 2019. godine, ljudi u Srbiji su LGBT osobe (zajedno sa Romima i ženama) doživljavali kao najosetljivije na diskriminaciju (33% ispitanika), dok su istovremeno izjavili da više vole da se ne druže sa njima.

Pravno priznavanje pola uvedeno je u zakonodavstvo Republike Srbije izmenama Zakona o matičnim knjigama i pripadajućeg Pravilnika o načinu izdavanja i obrascu potvrde nadležne zdravstvene ustanove o promeni pola. Prema podacima Ministarstva državne uprave i lokalne samouprave, od januara 2019. godine do sredine 2020. godine 38 osoba je promenilo polni marker u matičnim knjigama (20 osoba je polni marker promenilo iz ženskog u muški i 18 iz muškog u ženski pol).

Imajući u vidu da i u okviru same EU prava LGBTI osoba ostaju u sferi preporuka zemljama članicama, ne postoje jasne smernice o obavezama Republike Srbije kroz proces pristupanja EU u tom pogledu. U okviru aktivnosti planiranih AP 23 Republika Srbija je 2021. godine usvojila izmene i dopune Zakona o zabrani diskriminacije u cilju ostvarivanja pune harmonizacije sa evropskim pravnim tekovinama. Učinjenim izmenama u Zakon su uvedeni pojmovi seksualne i rodnog identiteta, te zabrana diskriminacije po osnovu pola, roda i rodnog identiteta. Važan korak u unapređenju prava i položaja LGBTI zajednice u Srbiji bilo bi i usvajanje Zakona o istopolnim zajednicama, što nije deo pregovaračkog okvira sa EU, ali je preporuka Saveta Evrope.

Glavne preporuke analize odnose se na neophodnost primene postojećih propisa i olakšavanja društvenog dijaloga o nedostajućim dokumentima javne politike iz domena prava LGBTI osoba. To se postiže jedino podizanjem svesti svih aktera u javnom sektoru i realizacijom u praksi. Od ključnog značaja je obezbediti jasne i merljive korake za stvaranje bezbednog okruženja i unapređenje tolerancije prema LGBTI osobama, uz obezbeđivanje delotvorne prevencije radi sprečavanja akata nasilja i netolerancije prema LGBTI osobama. Neophodno je raditi na smanjivanju socijalne distance, stereotipa i predrasuda prema LGBTI osobama. Takođe, treba obezbediti kontinuirano podizanje kapaciteta policijskih službenika, sudija, tužilaca, državnih službenika i advokata. Neophodno je podizanje svesti o važnosti podataka razvrstanih prema seksualnoj orijentaciji, rodnom identitetu i polu.

Kliknite da preuzmete analizu „Položaj osetljivih grupa u procesu pristupanja Republike Srbije Evropskoj uniji – položaj LGBTI osoba“ (.pdf).