Tim za socijalno uključivanje i smanjenje siromaštva

Piše: Slavica Denić, koordinatorka za socijalno uključivanje Roma i Romkinja, Tim za socijalno uključivanje i smanjenje siromaštva Vlade Republike Srbije

Tim za socijalno uključivanje i smanjenje siromaštva objavio je knjigu Romologija, koja predstavlja tendenciju autora Rajka Đurića da promoviše ovo značajno interdisciplinarno polje.

Romologija je podjednako namenjena i romskoj i neromskoj zajednici. Osim pojma, definicije i razvoja romologije kao naučne discipline, razmatra kulturu, identitet, istoriju (u kojoj značajno mesto zauzima holokaust Roma), gramatiku i standardizaciju romskog jezika.

Potreba za romologijom iskazana je krajem šezdesetih godina XX veka, a svest o njenom naučnom značaju i vrednosti proistekla je iz činjenice da se Romi i Romkinje nalaze u znatno nepovoljnijem položaju u odnosu na većinsko stanovništvo u gotovo svim oblastima društvenog života. Romologija nastoji da sagleda, objasni i razume mesto i položaj romske zajednice u svetu u kojem živi i kako autor naglašava, treba je shvatiti kao kompleksnu nauku koja se, kao i svaka nauka o čoveku, temelji na etici. Ona predstavlja saznanje o ljudima koji su prešli put od Indije do Evrope, o različitim događajima i procesima koji su uticali na njihovu istoriju, duštveni i kulturni život.

Kad je reč o istoriji Roma, Đurić ističe ratove sultana Mahmuda Gaznija (971–1030), koji je u periodu između 1001. i 1027. razarao i pljačkao 17 puta severnu i severozapadnu Indiju, oblasti u kojima su tada živeli pretežno Romi. Zatim, egzodus Roma koji je usledio 1192. godine kada je Mahamud od Gora (1149–1206) ostavio iza sebe oko 40 miliona žrtava u Indiji, među kojima je bio i veliki broj Roma. Džingis-kan (1162–1227), koji je ujedinio mongolska plemena i stvorio Mongolsko carstvo, obeležio je kako istoriju Azije, tako i istoriju Evrope. Njegov prodor u pravcu Evrope, ubrzao je prelazak Roma iz bliskoistočnih zemalja u Tursku i Vizantiju, a iz ovih država, kasnije prema Balkanu. Slika Evrope iz XII, XIII i XIV veka govori o kontinentu straha, raznih bolesti, naročito kuge, inkviziciji i krstaškim ratovima. Ipak, „XX vek u kojem su se dogodila dva svetska rata, koji su obeležili fašizam i nacizam čije su žrtve milioni ljudi, od kojih su Jevreji i Romi doživeli holokaust, je možda i najvarvarskiji“, zaključio je Đurić.

Posebnu pažnju autor je posvetio romskom jeziku kao izuzetno značajnom elementu identiteta Roma i Romkinja. On podstiče integraciju romske zajednice i štiti od asimilacije. Takođe, autor naglašava da proces standardizacije romskog jezika može biti izvor implementacije prava i sloboda Roma u Evropi, naročito onih koji su sadržani u Evropskoj povelji o zaštiti regionalnih i manjinskih jezika*, koju su ratifikovale mnoge evropske države. Romsku zajednicu čine ljudi koji, pored svog maternjeg jezika, govore najmanje još jedan jezik, najčešće jezik većinskog naroda zemlje u kojoj žive, i pored svojih starih, tradicionalnih verovanja i običaja, ispovedaju religiju koja je dominantna za zemlju u kojoj žive (najčešće islam ili hrišćanstvo).

Reč rromanipe (romstvo) označava pojam kulture Roma. „U kolevci romstva stasava budući član romske zajednice“, istakao je Đurić. Razni elementi romske kulture i porodičnog života, literarno i muzičko stvaralaštvo, prenose se s kolena na koleno i tako postaju deo bića i svesti pojedinca. Takođe, treba pomenuti i najznačajnija kulturna i umetnička ostvarenja i najznačajnije ličnosti iz raznih oblasti života Roma i Romkinja (Internacionalna romska akademija umetnosti i nauka, Romski PEN Centar, Evropsko udruženje romskih književnika, Dokumentacioni centar Sinta i Roma u Hajdelbergu, Arhiv Roma u Ostinu itd.). Ipak, kao osnovnu odrednicu kulture romske zajednice, autor navodi da je od primarne važnosti biti, a ne imati. U prilog tome govori i činjenica da u romskom jeziku ne postoji glagol imati (da bi se iskazao pojam posedovanja pribegava se konstrukciji, na pr. ja imam novac, na romskom se kaže: Man si love, što u doslovnom prevodu glasi: Mene je novac).

Sveobuhvatnošću u pogledu pristupa i razmatranja različitih aspekata života Roma, ova knjiga predstavlja vredno istraživačko polazište, koje bi moglo da bude od posebne koristi kao deo akademskih programa visokoškolskih institucija u našoj zemlji. „Romologija treba da postane deo programa studija ne samo romskih, već i što većeg broja studenata neromskog porekla, jer naučna istina o Romima, istina je o čovečanstvu”, zaključio je Đurić.

Nadamo se da će Romologija, kojom su obuhvaćeni gotovo svi elementi identiteta romske zajednice, poslužiti kao udžbenik na visokoškolskim ustanovama u Srbiji na programu romoloških studija.

Beleška o autoru

Profesor dr Rajko Đurić, predsednik Internacionalne romske akademije umetnosti i nauka, rođen je 3. oktobra 1947. u Malom Orašju kod Smedereva. Završio je filozofiju i doktorirao sociologiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Od 1971. do 1991. bio je novinar lista „Politika”. Objavio je tridesetak knjiga – zbirke pesama, drame i stručna dela o istoriji, kulturi i jeziku Roma, među kojima su: „Istorija Roma”, „Istorija holokausta Roma” (koautor Antun Miletić), „Istorija književnosti Roma” i „Gramatika romskog jezika”. Njegove pesme i knjige prevedene su na nemački, francuski, engleski, švedski, španski, italijanski, rumunski, mađarski i japanski jezik. Bio je prevodilac u filmu „Skupljači perja” i koscenarista, stručni konsultant i prevodilac u filmu „Dom za vešanje”. Dobitnik je većeg broja nagrada i priznanja. Među njima se izdvajaju nagrade Fonda za slobodno izražavanje u Njujorku, švedskog PEN centra, Instituta Otvoreno društvo i Kulturnog centra u Madridu. „Romologija” je njegovo poslednje delo. Umro je u Beogradu, 2. novembra 2020. godine.

——–

*54. Komitet ministara Saveta Evrope usvojio je 25. juna 1992. Evropsku povelju o regionalnim ili manjinskim jezicima, koja je stupila na snagu 1. marta 1998. godine. Skupština Srbije i Crne Gore donela je Zakon o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima („Službeni list SCG – Međunarodni ugovori“, broj 18/05).

(Tekst je izvorno objavljen kao Uvodnik 66. Biltena o socijalnom uključivanju i smanjenju siromaštva.)