Tim za socijalno uključivanje i smanjenje siromaštva

Organizacija UN za obrazovanje, nauku i kulturu (UNESKO) je 17. novembra 1999. godine proglasila 21. februar za Međunarodni dan maternjeg jezika, u znak sećanja na smrt studenata u Daki (nekada Istočni Pakistan, danas Bangladeš), koji su poginuli u borbi za pravo da koriste svoj maternji jezik.

Nakon podele Indije 1947. godine pokrajina Bengal je podeljena prema dominantnim religijama stanovnika. Zapadni deo je postao deo Indije, dok je istočni deo postao provincija Pakistana poznata kao Istočni Bengal, odnosno kasnije Istočni Pakistan. Ekonomske, kulturne i jezičke tenzije između istoka i zapada Pakistana kulminirale su 1948. godine, kada je pakistanska vlada proglasila urdu jezik jedinim zvaničnim jezikom. To je izazvalo proteste u Istočnom Pakistanu u kojem je većini stanovnika maternji jezik bengalski. I pored toga što je Vlada Pakistana zabranila proteste, 21. februara 1952. godine studenti su organizovali proteste na Univerzitetu u Daki. Tokom protesta policija je otvorila vatru na demonstrante i ubila četiri studenta.  Nemiri su se nastavili, a bengalski je postao zvanični jezik u Pakistanu 29. februara 1956. godine. Obeležavanje Međunarodnog dana maternjeg jezika predstavlja podsećanje na smrt ovih studenata, koji su poginuli u borbi za pravo da koriste svoj maternji jezik.

Obeležavanje ovog dana u zemljama UNESKO počelo je 21. februara 2000. godine u cilju promovisanja jezičke i kulturne raznolikosti i višejezičnosti. UNESKO svake godine obeležavanje ovog dana posvećuje određenoj temi koja je u vezi sa očuvanjem i promovisanjem maternjih jezika. Tema kojoj je UNESKO posvetio 15. godišnjicu Međunarodnog dana maternjeg jezika je „Inkluzivno obrazovanje putem jezika“. UNESKO ističe da je za unapređenje kvalitetnog obrazovanja za sva lica i njegovo promovisanje, povećanje dostupnosti, osiguranje ravnopravnosti i inkluzivnosti od suštinskog značaja postojanje obrazovanja na maternjem jeziku.

Svesna značaja obrazovanja za očuvanje, unapređenje i razvoj identiteta pripadnika nacionalnih manjina koji žive u Republici Srbiji, država je stvorila uslove da učenici pripadnici nacionalnih manjina pohađaju celokupnu nastavu na maternjem jeziku, a kada to nije moguće, pre svega zbog broja učenika, obezbeđeno im je učenje maternjeg jezika sa elementima nacionalne kulture. Celokupno obrazovanje na maternjem jeziku, osim na srpskom, izvodi se na još 8 jezika: albanskom, bosanskom, bugarskom, mađarskom, rusinskom, rumunskom, slovačkom i hrvatskom jeziku. Osim toga, još 6 jezika se izučava u okviru nastavnog predmeta Maternji jezik sa elementima nacionalne kulture: bunjevački, vlaški, makedonski, romski, ukrajinski i češki jezik.

U pripremnom predškolskom programu, pred polazak u osnovnu školu, vaspitno-obrazovni rad, celokupan ili dvojezični, organizovan je na 9 jezika nacionalnih manjina (albanski, bosanski, bugarski, mađarski, nemački, rumunski, rusinski, slovački i hrvatski) i obuhvata 4.544 dece.

U osnovnim školama obrazovanje na manjinskom jeziku ili izučavanje maternjeg jezika sa elementima nacionalne kulture organizovano je na 14 jezika (albanski, bosanski, bugarski, bunjevački, vlaški, mađarski, makedonski, romski, rumunski, rusinski, slovački, ukrajinski, hrvatski i češki) za 40.969 učenika.

Obrazovanje na jezicima nacionalnih manjina ili učenje maternjeg jezika sa elementima nacionalne kulture u srednjim školama organizovano je na 8 jezika (albanski, bosanski, bugarski, mađarski, rumunski, rusinski, slovački i hrvatski), a njime je obuhvaćeno 11.733 učenika.

U oblasti kulture 32 časopisa u celini izlaze na nekom od 11 manjinskih jezika (albanski, bosanski, bunjevački, mađarski, makedonski, nemački, rumunski, rusinski, slovački, ukrajinski i hrvatski). Višejezično, izlazi 9 časopisa – na bosanskom, mađarskom ili hrvatskom.

Pravo na informisanje na jezicima nacionalnih manjina putem štampanih medija ostvaruju pripadnici 14 nacionalnih manjina (Albanci, Bošnjaci, Bunjevci, Mađari, Makedonci, Nemci, Romi, Rumuni, Rusini, Slovaci, Slovenci, Ukrajinci, Hrvati i Česi). Ukupno 78 štampanih listova u celini izlaze na jednom od 10 jezika nacionalnih manjina (albanski, bunjevački, mađarski, makedonski, rumunski, rusinski, slovački, slovenački, ukrajinski i  hrvatski). Dvojezično, na srpskom i na jednom ili više jezika nacionalnih manjina (bosanski, mađarski, makedonski, nemački, romski, rumunski, rusinski, slovački, hrvatski i češki) izlazi ukupno 31 list.

U oblasti elektronskih medija preko 80 emitera emituju programe na jezicima nacionalnih manjina. Radio program se emituje na 15 jezika nacionalnih manjina (albanski, bosanski, bugarski, bunjevački, vlaški, mađarski, makedonski, nemački, romski, rumunski, rusinski, slovački, ukrajinski, hrvatski i češki). Televizijski program emituje se na 16 jezika jezika nacionalnih manjina (albanski, bosanski, bugarski, bunjevački, vlaški, mađarski, makedonski, nemački, romski, rumunski, rusinski, slovački, slovenački, ukrajinski, hrvatski i češki).

U Srbiji su u pojedinim jedinicama lokalne samouprave, osim srpskog jezika i ćiriličkog pisma, u službenoj upotrebi i jezici i pisma nacionalnih manjina: albanski u 3 jedinice lokalne samouprave, bosanski u 4, bugarski u 2, mađarski u 28, makedonski u 1, rumunski u 9, rusinski u 6, slovački u 11, hrvatski u 1, crnogorski u 1 i češki u 1 jedinici lokalne samouprave. Osim toga, Statutom AP Vojvodine utvrđeno je da su u radu organa AP Vojvodine pored srpskog jezika i pisma, u službenoj upotrebi i mađarski, rumunski, rusinski, slovački i hrvatski jezici i pisma.

Prema postojećim procenama, gotovo svakodnevno u svetu nestane po jedan jezik, a lingvisti prognoziraju da će od oko 6.000 jezika, do kraja 21. veka odumreti više od polovine, čak i do 90 odsto. Usled dejstva raznih faktora, u prvom redu istorijskih,  mnoge evropske zemlje imaju na svojoj teritoriji određene regionalno nastanjene autohtone grupe stanovništva koje govore drugačiji jezik od onog koji je jezik većine stanovnika. Mada se brojnost takvih posebnih jezičkih grupa značajno razlikuje od slučaja do slučaja, svima im je zajedničko da su u većem ili manjem stepenu suočene sa pretnjom postepenog nestanka. Imajući navedeno u vidu, u okviru Saveta Evrope nastala je ideja o usvajanju posebnog međunarodnog sporazuma, Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima, koja je posvećena zaštiti ovih jezika.

Republika Srbija je u 2006. godini pristupila Evropskoj povelji o regionalnim ili manjinskim jezicima Saveta Evrope, vođena idejom da posredstvom još jednog međunarodnopravnog akta, posvećenog zaštiti i unapređenju manjinskih jezika, doprinese zaštiti i očuvanju multikulturalizma i višejezičnosti u Srbiji i Evropi. Ratifikacijom Povelje Srbija se obavezala da posebno štiti albanski, bosanski, bugarski, mađarski, romski, rumunski, rusinski, slovački, ukrajinski i hrvatski jezik, ali Povelja se odnosi na sve manjinske jezike koji se govore u Srbiji i država, u skladu sa mogućnostima, preduzima mere kako bi se zaštitili i unapredili svi jezici koji se u tradicionalno koriste na njenoj teritoriji.

Izvor: www.ljudskaprava.gov.rs