Tim za socijalno uključivanje i smanjenje siromaštva

Piše: Slavica Denić, koordinatorka za socijalno uključivanje Roma i Romkinja, Tim za socijalno uključivanje i smanjenje siromaštva Vlade Republike Srbije

Romska zajednica predstavlja najveću etničku manjinu u Evropi, gde prema nekim procenama živi između 10 i 12 miliona Roma i Romkinja – polovina Roma i Romkinja živi u zemljama Evropske unije, dok trećina evropske romske populacije živi u zemljama Zapadnog Balkana i Turske.

Brojna istraživanja pokazuju da se Romi i Romkinje nalaze u znatno nepovoljnijem položaju u odnosu na većinsko stanovništvo u gotovo svim oblastima društvenog života, kao i da su izloženi duboko ukorenjenoj socijalnoj isključenosti.

Socijalno uključivanje Roma i Romkinja ključno je sa stanovišta poštovanja osnovnih ljudskih prava velikog broja građana i građanki, ali bi doprinelo i ukupnom ekonomskom razvoju, jer romska zajednica predstavlja rastući deo učeničke i radno sposobne populacije (prosečna starost Roma i Romkinja iznosi 25 godina, dok je prosek na nivou EU 40 godina).

Pobošljanje položaja Roma i Romkinja deo je evropske političke agende. Okvir EU za nacionalne strategije za integraciju Roma i Romkinja do 2020. godine predstavlja dokument kojim se pozivaju članice EU i zemlje kandidati da pojačaju napore ka obezbeđivanju jednakog pristupa osnovnim pravima i potpune uključenosti Roma i Romkinja u društvo. Takođe, usvajanjem Deklaracije partnera Zapadnog Balkana o integraciji Roma u okviru procesa proširenja Evropske unije na Šestom samitu zemalja Zapadnog Balkana u okviru Berlinskog procesa u poljskom gradu Poznanju 2019. godine, države su se obavezale da će uložiti napore kako bi se povećala stopa zaposlenosti, legalizovala neformalna naselja i poboljšali uslovi stanovanja, povećala stopa upisa i završetka osnovnog i srednjeg obrazovanja, osigurao potpuni obuhvat zdravstvenim osiguranjem, upis u matične knjige i nastavila borba protiv diskriminacije Roma i Romkinja.

Osim dokumenata kojima se definišu prioriteti i prati implementacija aktivnosti na regionalnom nivou, za efikasno unapređivanje položaja Roma i Romkinja od velike su važnosti nacionalne strategije kojima se postavljaju ciljevi i prati napredak u pogledu poboljšanja položaja Roma i Romkinja u pojedinačnim državama, uzimajući u obzir nacionalne specifičnosti i prioritete. Adekvatna implementacija strategija, kako država članica EU tako i zemalja Zapadnog Balkana, nailazi na brojne izazove sa kojima se svaka država susreće.

Kada je reč o Republici Srbiji, prema podacima popisa stanovništva iz 2011. godine, u Srbiji živi 147.604 lica romske nacionalne pripadnosti, što čini udeo od 2,05% u ukupnom stanovništvu. Međutim, s obzirom na činjenicu da prema Ustavu Republike Srbije građani i građanke nisu dužni da se izjasne o svojoj nacionalnoj pripadnosti, pretpostavlja se da je broj Roma i Romkinja zapravo znatno veći od onoga što zvanična statistika pokazuje, na šta ukazuju i procene različitih organizacija.

Socijalno uključivanje Roma i Romkinja prepoznato je kao jedan od prioriteta Vlade Republike Srbije u ključnim strateškim dokumentima u procesu evropskih integracija, pre svega u Akcionom planu za Poglavlje 23 (Pravosuđe i osnovna prava). Vlada Republike Srbije usvojila je i Strategiju za socijalno uključivanje Roma i Romkinja u Republici Srbiji za period od 2016. do 2025. godine, a očekuje se i usvajanje pratećeg Akcionog plana za period od 2019. do 2020. godine.

U Izveštaju o sprovođenju Akcionog plana za primenu Strategije za period od 2017. do 2018. godine navodi se da je u Srbiji značajno sprovođenje projekata u oblasti unapređenja uslova stanovanja u romskim naseljima, koji se implementiraju uz podršku sredstava iz IPA 2013, IPA 2014 i IPA 2016 programa, osnivanje mobilnih timova u 50 jedinica lokalne samouprave u Srbiji, povećanje broja angažovanih zdravstvenih medijatorki, širenje mreže pedagoških asistenata/kinja u predškolskim ustanovama i osnovnim školama, dodela stipendija učenicima/cama koji pohađaju srednje škole i studentima/kinjama romske nacionalnosti, učešće Roma i Romkinja u aktivnim merama zapošljavanja.

Ipak, Izveštaj Evropske komisije o napretku Srbije za 2019. godinu ukazuje na činjenicu da samo 9% romske dece ide u vrtiće, 84% dece upisuje osnovnu školu, a završava je samo 67%, u poređenju sa 96% neromske populacije. Stopa nezaposlenosti Roma i Romkinja je izrazito visoka u odnosu na stopu u opštoj populaciji (16%) i iznosi 36% (45% za Romkinje). Veliki broj romskih domaćinstava još uvek nema pristup električnoj energiji (32% podstandardnih romskih naselja nije priključeno na mrežu električne energije) i vodi za piće (u 38% podstandardnih romskih naselja stambeni objekti nisu priključeni na vodovodnu mrežu). Sve preporučene vakcine primilo je samo 12,7% romske dece, u poređenju sa 70,5% neromske dece u zemlji.

Seminar o socijalnom uključivanju Roma i Romkinja u Republici Srbiji, koji Vlada Republike Srbije u partnerstvu sa Evropskom komisijom organizuje od 2011. godine, predstavlja priliku da se u formi operativnih zaključaka dogovore prioriteti za naredne dve godine u oblasti socijalnog uključivanja romske zajednice. Na petom Seminaru koji je održan 23. oktobra u Beogradu, učestvovali su predstavnici i predstavnice Vlade Republike Srbije, Nacionalnog saveta romske nacionalne manjine, organizacija civilnog društva, donatora i međunarodnih organizacija. Na Seminaru je istaknut značaj rada lokalnih mehanizama za socijalno uključivanje Roma i Romkinja i potreba za institucionalizacijom koordinatora/ki za romska pitanja, pedagoških asistenata/kinja i zdravstvenih medijatorki. Prioritet u narednom periodu biće i veći obuhvat romske dece predškolskim obrazovanjem (samo 6% dece uzrasta od 3 do 4 godine iz romskih naselja pohađa programe predškolskog obrazovanja), povećanje broja Roma i Romkinja sa završenom srednjom školom (22% adolescenata iz romskih naselja pohađa srednju školu, a 17% je uspešno završi), zapošljavanje pripadnika i pripadnica romske zajednice (tri četvrtine Roma i Romkinja je bez ikakvog radnog iskustva), održivost progama u oblasti stanovanja (u Srbiji je registrovano 583 romskih naselja) i unapređenje zdravstvene zaštite Roma i Romkinja.

Kao što je na Seminaru istaknuto, socijalno uključivanje Roma i Romkinja je proces koji zahteva spremnost na dijalog, strateško kreiranje politika, odgovorno budžetiranje i koordinaciju svih relevantnih institucija na nacionalnom i lokalnom nivou, uz aktivno učešće članova i članica romske zajednice, kako bismo stekli bolji uvid i adekvatnije odgovorili na potrebe jedne od najranjivijih kategorija stanovništva u Srbiji. To je mogućnost da Romi i Romkinje, kao građani i građanke Republike Srbije, ravnopravno učestvuju u donošenju odluka koje se tiču ekonomskog, društvenog i kulturnog života, da doprinose razvoju i dobrobiti svoje zajednice.

(Tekst je izvorno objavljen kao Uvodnik 59. Biltena o socijalnom uključivanju i smanjenju siromaštva.)